• Κλινική Συστημική Θεραπεία
• Admin: Georgia
• Οκτώβριος 2025

Γνωρίστε την Κατάθλιψη: Σύγχρονες Ψυχοκοινωνικές Διαστάσεις και Θεραπευτική Προοπτική

Η κατάθλιψη, όπως την κατανοούμε σήμερα, υπερβαίνει τα στενά όρια μιας διαταραχής της διάθεσης. Αποτελεί πολυπαραγοντικό ψυχοβιολογικό φαινόμενο, στο οποίο συνυφαίνονται η νευροχημεία του εγκεφάλου, οι διαπροσωπικές σχέσεις, οι κοινωνικοοικονομικές συνθήκες και η εσωτερική αφήγηση του εαυτού. Τα δεδομένα της τελευταίας πενταετίας, ιδίως μετά την παγκόσμια αναστάτωση που επέφερε η πανδημία COVID-19, αναδεικνύουν με ενάργεια τη δραματική αύξηση της συχνότητας των καταθλιπτικών διαταραχών, καθιστώντας την κατάθλιψη μία από τις πιο επιβαρυντικές αιτίες ανικανότητας και απώλειας ποιότητας ζωής διεθνώς.

Στον ελληνικό χώρο, πρόσφατες επιδημιολογικές μελέτες καταγράφουν ανησυχητικά ευρήματα: ποσοστά που αγγίζουν ή και υπερβαίνουν το 8% του γενικού πληθυσμού, με ιδιαίτερη ευαλωτότητα στους νέους ενήλικες και στους εφήβους. Η κοινωνική αβεβαιότητα, οι οικονομικές πιέσεις, η επισφάλεια της εργασίας και οι υπαρξιακές ανησυχίες για το μέλλον λειτουργούν ως πολλαπλασιαστές κινδύνου. Παράλληλα, η ψηφιακή καθημερινότητα, ενώ υπόσχεται διαρκή συνδεσιμότητα, συχνά ενισχύει ένα παράδοξο αίσθημα μοναξιάς και αποξένωσης.

Η Σιωπή των Σχέσεων και η Ενδοψυχική Ερημία

Η κατάθλιψη δεν είναι απλώς απουσία χαράς· είναι, κυρίως, διάρρηξη της σχέσης με τον άλλον αλλά και με τον ίδιο τον εαυτό. Οι δεσμοί, που φυσιολογικά λειτουργούν ως πηγές ασφάλειας, μετατρέπονται σε πεδία αμφιθυμίας και φόβου. Το άτομο τείνει να αποσύρεται, άλλοτε με διακριτική εσωστρέφεια κι άλλοτε με εμφανή απομόνωση. Οι συνομιλίες εκφυλίζονται σε τυπικές ανταλλαγές, οι λέξεις χάνουν την ευεργετική τους δύναμη και ο εσωτερικός λόγος κατακλύζεται από αυστηρές, αυτοϋποτιμητικές «φωνές».

Η έλλειψη επικοινωνίας δεν είναι απλώς έλλειψη λέξεων· είναι αποσύνδεση από τη ζωντανή εμπειρία. Ο/η σύντροφος ή οι φίλοι συχνά παρερμηνεύουν τη σιωπή ως αδιαφορία, ενώ στην πραγματικότητα πρόκειται για σιωπηλή κραυγή. Το άτομο που πάσχει αισθάνεται ότι δεν αξίζει την προσοχή ή τη φροντίδα, ότι η παρουσία του βαραίνει. Έτσι, ο φαύλος κύκλος συνεχίζεται: η μοναξιά βαθαίνει, το αίσθημα αναξιότητας παγιώνεται, η κατάθλιψη εντείνεται.

Ψυχοδυναμικές και Νευροεπιστημονικές Ερμηνείες

Στο ψυχοδυναμικό επίπεδο, η κατάθλιψη συνδέεται με πρώιμες εμπειρίες δεσμού. Ανεπαρκείς ή ασυνεπείς σχέσεις φροντίδας μπορεί να εγκαθιδρύσουν ένα υπόστρωμα ανασφαλούς προσκόλλησης, το οποίο αργότερα εκδηλώνεται ως δυσκολία εμπιστοσύνης και φόβος εγκατάλειψης. Η νευροβιολογία επιβεβαιώνει ότι τα πρώτα βιώματα διαμορφώνουν τον τρόπο που το σύστημα στρες (άξονας HPA) και οι νευρωνικές οδοί της ανταμοιβής αποκρίνονται σε ερεθίσματα, καθιστώντας ορισμένα άτομα περισσότερο ευάλωτα σε συναισθηματικές διαταραχές.

Από αυτή τη σκοπιά, η θεραπευτική παρέμβαση δεν μπορεί να περιοριστεί σε συμπτωματολογικές παρεμβάσεις. Απαιτείται μια ολιστική προσέγγιση που να λαμβάνει υπόψη τόσο τη νευροπλαστικότητα όσο και το αφηγηματικό υπόβαθρο της προσωπικής ιστορίας.

Η Μέθοδος SANE: Συστημική, Αφηγηματική και Νευροεπιστημονική Σύνθεση

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η μέθοδος SANE (System Attachment Narrative Encephalon) που εφαρμόζεται στο Ινστιτούτο «Λόγω Ψυχής» στην Αθήνα προτείνει μια θεραπευτική σύνθεση ιδιαίτερης σημασίας. Η SANE δεν είναι απλώς μια παραλλαγή της συστημικής ψυχοθεραπείας· αποτελεί μια διεπιστημονική συνάντηση τριών πεδίων:

Συστημική θεωρία και δεσμός προσκόλλησης (Attachment Theory): Το άτομο κατανοείται ως κόμβος σε ένα δίκτυο σχέσεων. Οι πρώιμες εμπειρίες φροντίδας, αποδοχής ή εγκατάλειψης διαμορφώνουν μοτίβα προσδοκιών και αλληλεπίδρασης. Η θεραπεία στοχεύει στην αναδόμηση αυτών των μοτίβων, δημιουργώντας έναν νέο, ασφαλή δεσμό μέσα στη θεραπευτική σχέση.

Αφηγηματική ψυχολογία: Ο άνθρωπος είναι οι ιστορίες του. Μέσα από τη θεραπευτική διαδικασία ο/η θεραπευόμενος/η καλείται να αναστοχαστεί, να αναδομήσει και να ξαναγράψει το προσωπικό αφήγημα, απελευθερώνοντας τον εαυτό από εσωτερικευμένες ενοχές και παγιωμένα αρνητικά σχήματα.

Νευροεπιστήμη και πλαστικότητα του εγκεφάλου: Η θεραπευτική εμπειρία λειτουργεί ως ερέθισμα νευρωνικής αναδιοργάνωσης. Η ασφαλής σχέση με τον/την θεραπευτή/θεραπεύτρια και οι νέες αφηγηματικές κατασκευές μπορούν να ενεργοποιήσουν μηχανισμούς επανεκμάθησης συναισθηματικής ρύθμισης.

Η SANE εφαρμόζεται σε ατομικό, ζευγαριού ή οικογενειακό επίπεδο. Οι συνεδρίες δεν περιορίζονται στην άρση των συμπτωμάτων αλλά επιδιώκουν βαθύτερη μεταμόρφωση: καλλιέργεια δεξιοτήτων επικοινωνίας, αναγνώριση και έκφραση συναισθημάτων, αποκατάσταση της ικανότητας για οικειότητα.

Θεραπευτικοί Στόχοι και Δυναμικές Αλλαγής

Η θεραπευτική διαδικασία, συχνά μακρά και απαιτητική, εστιάζει σε καίρια σημεία:

Επανεύρεση της εσωτερικής αφήγησης: Ο/η θεραπευόμενος/η εντοπίζει τα κυρίαρχα αφηγήματα που τον/την καθηλώνουν (π.χ. «δεν αξίζω», «είμαι βάρος») και συνθέτει νέες ιστορίες νοήματος.

Αναδόμηση δεσμών: Η ασφαλής θεραπευτική σχέση γίνεται πρότυπο εμπιστοσύνης, ανοίγοντας τον δρόμο για πιο υγιείς συνδέσεις στην καθημερινότητα.

Ενεργοποίηση νευρωνικών κυκλωμάτων: Μέσα από βιωματικές εμπειρίες, καλλιεργείται η νευροπλαστικότητα, μειώνοντας την υπεραντίδραση του εγκεφάλου στο στρες.

Αποκατάσταση της επικοινωνίας: Διδάσκονται πρακτικές δεξιότητες έκφρασης, ακρόασης και μη λεκτικής επικοινωνίας, ώστε οι σχέσεις να αποκτήσουν ξανά ροή και αμοιβαιότητα.

Η Προοπτική για τον Σύγχρονο Άνθρωπο

Στο κοινωνικό πεδίο του 2025, όπου η υπερσυνδεσιμότητα συνυπάρχει με υπαρξιακή μοναξιά, η μέθοδος SANE προβάλλει ως μια απάντηση που συνδέει το βιολογικό, το ψυχικό και το κοινωνικό. Δεν υπόσχεται γρήγορη «ίαση», αλλά βαθιά επανεγγραφή του τρόπου με τον οποίο το άτομο σχετίζεται με τον κόσμο και με τον εαυτό του.

Η κατάθλιψη, έτσι νοούμενη, δεν είναι απλώς μια χημική ανισορροπία ούτε ένα παροδικό συναισθηματικό επεισόδιο. Είναι, όπως έγραψε ο William Styron, «μια ψυχική νύχτα χωρίς άστρα», που όμως μπορεί να φωτιστεί μέσα από σχέσεις ασφάλειας, από την αφήγηση που δίνει νόημα και από την νευροβιολογική ικανότητα του εγκεφάλου να αλλάζει.

Η θεραπεία συνιστά μια μεταμορφωτική εμπειρία καθώς αναδεικνύει ότι η επανασύνδεση με τον άλλον, η αποκατάσταση της επικοινωνίας και η μετασχηματιστική δύναμη της προσωπικής ιστορίας μπορούν να ανακόψουν τον φαύλο κύκλο της κατάθλιψης. Μέσα από αυτή τη διαδικασία, η σιωπή μετατρέπεται σε διάλογο, η απομόνωση σε συνάντηση, και η εσωτερική ερημία σε τόπο δημιουργίας ενός νέου, αυθεντικού εαυτού. Είναι να δίνουμε στον εαυτό μας αυτή την επιλογή γιατί:

"Η κατάθλιψη είναι η αδυναμία να κατασκευάσεις ένα μέλλον"

— Rollo May

Ωστόσο, "δεν είμαι αυτό που μου συνέβη· είμαι αυτό που επιλέγω να γίνω" (Carl Jung).

Βλάχου Γεωργία
Κλινική Συστημική & Οικογενειακή Ψυχοθεραπεύτρια MSc
,Αθήνα
Οκτώβριος 2025